Karadeniz’in Seyyahı Arrianus

İzmitli Flavius Arrianusun, Periplus Ponti Euxini=Karadeniz Seyahati adlı eseri, MS 131-MS 137 yılları arasında yürüttüğü Kapadokya Eyaleti valiliği görevine başlamadan önce kaleme  aldığı bir gezi yazısıdır. Esas itibariyle Arrianusun, MS yaklaşık 131 yılında Roma İmparatoru Hadrianusa (MS   g117-MS 138) gönderdiği bir mektup içeriği taşır.  Zira Arrianus, sadece güvenilir bir yönetici değil; aynı zamanda İmparator Hadrianusun yakın arkadaşıdır. Bu bakımdan, onun bu yazısında, tıpkı MS 111-MS 113 yılları Pontus et Bithynia valisi Pliniusun, İmparator Traianusa (MS 99-MS 117)yazdığı mektuplarda olduğu gibi, dönemin ve imparatorun bölge üzerindeki politikası yansıtılmaktadır.          

Arrianus’un bu seyahatinin asıl amacı,  Poııtus sınırındaki Roma garnizonlarını denetlemektir. Yine de, Arrianus, bu görevi bir gezi olarak algılamış gözükür. Böylece gördüğü ve denetlediği  bölgeleri,  Hadrianus'un konuya ilişkin entelektüel ilgisini ve kültür seviyesini göz önünde bulundurarak, bir gezi yazısı ya da dostça bir mektup gibi, sade bir üslupla kaleme almıştır. Arrianus, yolu üzerindeki kentlerin tarihine ilişkin açıklayıcı genel notlar düşer. Uğradığı kentler, adalar ve limanlardaki önemli yapılara, sanat eserleri ne, heykellere, tapınaklara ve sunaklara değinirken yöreye ilişkin mitolojık anlatılara ve söylencelere de yer verir. Güzergâhı üzerindeki bölgelerin tarihi coğrafyası dışında, kentlerin ve ticaret merkezlerinin kendi zamanındaki ve eski durumları hakkında kısa ama başka kay­naklardan edinemedi­ğimiz değerli bilgiler sunar. Sahil bovunca gezdiği, incelediği yer­leşimlerin ekonomik, siyasi, sosyo-kültürel yapılarına ve yönetim sistemlerine ilişkin açıklayıcı notlar düşer. Karadeniz sahili ve kı­yıya paralel uzanan dağlar boyunca ikamet eden çok çeşitli kavim­lere, halklara, etnik gruplara ve krallıklara ilişkin birinci elden bilgiler verir. Yazar ayrıca Kara deniz sahilleri boyunca yaptığı deniz yolculuğu sırasında geçtiği yerlerin topoğrafık ve hidrografık özellikleri ile aralarındaki mesafeler konusunda okuyucusunu bilgilendirir. Sahil kesiminde yer alan kentlerin, limanların, burunların, ticaret merkezlerinin ve ırmaklar birbirlerine olan uzaklıklarını stadia olarak verir. Titizlikle saptanan bu ölçüler büyük ölçüde doğrudur, Limanların, gemilerin yanaşmasına elverişli olup olmadığı, büyük ya da küçük olduğu, kaç gemi alabileceği, terk edilip edilmediği, buralarda emporion (ticaret merkezi) olup olmadığı, kaç geminin demir atmasına olanak sağladığı; hangi rüzgârlarda buralara sığınmanın elverişli veya elverişsiz olduğu; hangi mevsimde demirlemeye elverişli olduğunu belirtir. Bunu yapar­ken, Karadeniz'de gezdiği bölgelerin flora-faunası ile güzergâhı üzerindeki ırmaklar, burunlar ve dağlara ilişkin gözlemlerini aktarır. Irmakların akış yönleri, sularının içilip içilemeyeceği, gemi taşımacılığına elverişli olup ol­madıkları ve debileri konusunda oku­yucusunu bilgilendirir. Ayrıca etnik grupların/kavimlerin, bölge ve kıta sınırlarının hangi ırmaklar tarafından belirlendiğinin altını çizer. Emin olma­dığı konular üzerindeki çeşitli düşün­celere ve tartışmalara değinir ve yer yer kendi görüşlerini okuyucuya yansıtır.

   Sonuç itibariyle Arrianus 'Karadeniz Seyahati' adını verdi­ği bu eserinde Antik Çağ Karadeniz Bölgesinin renkli bir haritasını gözler önüne sermektedir.

 Kaynak: Önen, Nihal Tümer, Karedeniz'in Seyyahı Arrianus, Arkeoloji Dergisi, s.14

Yorumlar