ÜÇÜNCÜ SULTAN MURAD VE KRALİÇE ELİZABETH

Bütün XVI. asır boyunca en kudretli Hıristiyan devleti, İspanya idi. Dünyanın en kudretli devleti ise, Türk Osmanlı İmparatorluğu bulunuyordu. Bütün bir asır, bu iki devlet arasında savaş, mücadele ve rekabetle geçti. Bu düşmanlık, Orta Avrupa’da, Kuzey Afrika’da, Akdeniz’de, Hind Okyanusu’nda büyük çapta çekişmelere sebep oldu. İstanbul’un siyaseti, İspanya'nın daha fazla genişlemesini önlemek, komşularını yutmasına engel olmaktı. Kanunî, yaptığı yardımlarla Fransa’yı kurtardı. Kanunî’nin torunu III. Sultan Murad zamanında ise, Türk yardımı daha fazla İngiltere’ye aktı. Şarlken’in oğlu ve halefi II. Felipe, İngiltere’yi yutmak istiyordu. Evlenme yoluyla İngiltere’yi ele geçiremeyince, zora başvurdu. Protestan ve denizci İngiltere, İspanya’nın karşısına dikilmişti. Ancak kaynakları, İspanya gibi bir devle uğraşacak durumda değildi. Türkiye’nin Kuzey Fas’ta Portekiz kralı ile ordusunu yok etmesinden sonra İspanya, zamanın büyük bir devleti olan Portekiz ve sömürgelerine de el koydu. II. Felipe, aynı zamanda Portekiz kralı ilân edildi. İngiltere ve Fransa kralı da olmak istiyordu. Bu defa Türk siyaseti, henüz ortadan kaldırdığı Portekiz’in istiklâlini iade etmek oldu. Portekiz’de İspanya’ya karşı milliyetçi hareketi desteklemeye başladı. Portekiz, Türk ve İngiliz ajanlarıyla doldu. II. Felipe, İngiltere’yi istilâ etmeye hazırlanıyordu. Türklere karşı Akdeniz’de ve Kuzey Afrika’da bir başarı kazanmaktan ümidini kesmişti.

Türkiye, evvelce Fransa’ya yaptığı gibi, İngiltere’ye de iktisadî yardımda bulunarak işe başladı. İspanya’ya karşı kalkınabilmesi için, İngiliz ticaretini destekledi; Dîvân-ı Hümâyûn yani Osmanlı imparatorluk hükümeti, 11 Eylül 1581 de, Venedik ve Fransa’dan sonra üçüncü Avrupa devleti olarak İngiltere’ye, İngiliz bayrağı altında Türkiye limanlarında serbest ticaret yapmak hakkını tanıdı. Bu hak, yalnız Akdeniz içindi. Tamamen birer Türk iç denizi olan Karadeniz’le Kızıldeniz’de, yalnız Türk ticaret gemileri işliyordu. Ancak Akdeniz kıyılarının en büyük kısmı Türk imparatorluğuna dâhil olduğu için, gene de İngiltere’ye tanınan imtiyaz, çok önemliydi. Bu tarihten itibaren, Londra’da “Turkey Company” kuruldu.

Bu destekle rahatlayan Kraliçe Elizabeth’in Paris’teki büyükelçisi Cobham, olağanüstü misyonla Fransız başkentine gönderilen Ali ve Haşan Ağalar’la, İngiltere’nin daha ne şekilde yardım alabileceği konusunda müzakereye başladı. II. Felipe ise, Türkiye ile sulh yapıp İngiltere karşısında yalnız kalmak için, büyük bir diplomatik çaba gösteriyordu. Ancak Dîvân-ı Hümâyûn, hiç bir zaman İspanya ile sulha yanaşmadı. Zira İngiltere’yi ezen ve daha da kuvvetlenecek olan bir İspanya, önce Türkiye’nin karşısına dikilecekti. Türkler, bütün denizlerde İspanyol gemilerini vuruyorlar, Türklerinkinden sonra en güçlü donanmaya sahip olan İspanyollar’ın deniz kudretini zayıflatmaya çalışıyorlardı. 1586 yazında Yemen beylerbeyisi Vezir Hasan Paşa, Hind Okyanusu’nda stratejik malzeme yüklü dört büyük İspanyol kadırgasını ele geçirerek İstanbul’a yolladı. Hasan Paşanın bu başarısı Londra’da sevinçle karşılanırken, Madrid’de büyük kuşkular doğurdu. Londra ve Paris, Dîvân-ı Hümâyûn’un İspanya ile sulh yapacağı endişesiyle titriyordu. Bu takdirde, aynı hanedanın başında bulunduğu İspanya ile Almanya, Fransa ve İngiltere’yi yutacaklardı. Hattâ II. Felip’e’nin İngiltere’yi,; alelâde bir eyalet şeklinde ilhâk edeceği söyleniyordu. Kraliçe Elizabeth’in İstanbul büyükelçisi Sir William Harbome, II. Felipe’nin İstanbul’a yolladığı Giovanni Stephano (Ciovanni Stefano)’nun eli boş döndüğünü Londra’ya bildirince, Kraliçe ile başbakanı Walshingham, rahat nefes aldılar.

Kraliçe Elizabeth, yalnız padişaha değil, Valide -Sultan’a, Sadrâzam’a, Padişahın hocası Sâdeddin Efendi’ye, vezirlere ve aynı zamanda Cezayir beylerbeyisi olan Kapdân-ı Deryâ Kılıç Ali Paşa’ya da ağır hediyeler gönderdi. III. Murad’a yolladığı mücevherli saat, bilhassa dikkati çekiyordu. Kraliçe, Türkiye Hâkanı’na gönderdiği mektupta, “Putperestler” dediği Katoliklere karşı Türk yardımı istiyor ve Protestanlar’da da Müslümanlık’ta olduğu gibi resimlere ibâdetin yasak olduğunu söylüyordu. Yeni İngiliz büyükelçisi Barton, pek iyi bildiği Türkçe ile III. Murad’a bir dilekçe sunuyor, burada: “Kraliçem, diyordu; Zât-ı Şâhâneleri tarafından vuku bulan küçücük bir işaretle, 7 yıldan beri İspanya Kralı’na karşı savaşmaktadır. Kraliçem, Zât-ı Şâhâneleri’nin yardım vâdine dayanarak, İspanya ile sulh hâline son vermişti.”

Portekiz taht müddeîsi Don Antonio’nun Türklere sığındığı bu günlerde, Kraliçe Elizabeth, acele donanma yardımı istiyordu. III. Murad, Kraliçe’ye gönderdiği nâme-i hümâyûn’da şöyle diyordu: “Siz dahi südde-i sa’âdetime itâ’at ve inkıyâdda sâbit-kadem olup, öl câniblerde vâkıf ve muttali’ olduğunuz ahbârı, arz ve î’lâm etmekden hâli olmıyasız!”

Bilindiği gibi İspanya, İngiltere’yi istilâ teşebbüsünde başarısızlığa uğramış ve bu olay, İspanya tarihinde olduğu kadar, İngiltere tarihinde de bir dönüm noktası olmuştur. III Murad Türkiyesi’nin desteğinin, meselenin bu şekilde çözümlenmesindeki rolü büyüktür.

Kaynak: Yılmaz Öztuna, Türk Tarihinden Yapraklar, MEB, İstanbul, 1989. S.96-99

 Yazının pdfsi için tıklayınız.

Yorumlar