ZERDÜŞT

(yaklaşık M.Ö. 628-551)

İranlı peygamber! Zerdüşt (Zaradustra), 2500 yıl süren ve günümüzde hâlâ müritleri olan bir dinin; Zerdüşt dininin kurucusudur. Aynı zamanda bu dinin kutsal metni Avesta'nın en eski bölümü olan Gathas'ın da yazarıdır.

Zerdüşt'ün hayatı hakkındaki bilgilerimiz taslak şeklindedir ama, M.Ö. yaklaşık 628'de bugün İran'ın kuzeyinde bulunan bölgede doğduğu sanılmaktadır. Hayatının ilk dönemlerine ilişkin pek az şey bilinmektedir. Erişkinlik çağında, öne sürdüğü yeni dini vaaz etmekteydi. Önce karşı duruşlarla yüz yüze geldi ama, kırk yaşlarına geldiğinde kuzey doğu İran'da bir bölgenin hakimi olan kral Vishtaspa'yı yeni dine döndürmeyi başardı. Bundan sonra da kral, arkadaşı ve koruyucusu oldu. İran söylencelerine göre Zerdüşt yetmiş yedi yaşına kadar yaşamıştır, dolayısıyla ölüm tarihi M.Ö. 551 civarında olmalıdır.

Zerdüştlük teolojisi tek tanrıcılık ve dualizmin ilginç bir karışımıdır. Zerdüşt'e göre, "Ahura Mazda" olarak adlandırdığı bir tek Tanrı vardır (Günümüz Farsçasında Hürmüz). Ahura Mazda (Bilge Tanrı) adalet ve doğruluktan yanadır. Ancak Zerdüştler, Angra Mainyu (Günümüz Farsçasında Ehrimen) adlı bir kötü ruhun da varlığına inanırlar ki bu da kötülük ve yalanı temsil etmektedir. Dünyada Ahura Mazda ve Ehriman arasında hiç bitmeyen bir çatışma vardır. Her birey, hangisinin yanında yer alacağını seçmekte özgürdür. İki taraf arasındaki savaş henüz başa baş sürmekteyse de, Zerdüştler uzun vadede Ahura Mazda'nın galip geleceğine inanırlar. Zerdüşt teolojisinde ölümden sonraki yaşama da kuvvetli bir inanç vardır.

Ahlaksal konularda Zerdüşt dini adalet ve doğruluğun önemi üzerinde durur. Dünya zevklerinden el çekilmesine, keza karşı cinsten uzak durulmasına karşı çıkılır. Zerdüştler, bazıları ateşe duydukları saygının etrafında dönen birçok ilginç tapınma şekilleri sergilerler. Örneğin bir Zerdüşt tapınağında kutsal ateş her zaman yanar. Ancak, en ilginç dinsel ayinlerinden biri, cenaze törenleridir. Ölüler gömülmek ya da yakılmak yerine, akbabalara yem olmak üzere kulelere yerleştirilirler. (Kuşlar normal şartlarda birkaç saat içinde kemikleri sıyırıverirler.)

Zerdüştlük, daha önceki İran dinleriyle çeşitli ortak unsurlara sahip olmakla birlikte, Zerdüşt'ün sağlığında fazla yaygınlaşmamış gibi görünmektedir. Ancak, yaşamış olduğu bölge; aşağı yukarı Zerdüşt'ün öldüğü tarihlerde, yani M.Ö. altıncı yüzyılın ortalarında, Büyük Sirus tarafından Pers topraklarına katılmıştır. Sonraki iki yüzyıl içinde bu din Pers kralları tarafından benimsenmiş ve hatırı sayılır bir taraftar kitlesi toplamıştır. Pers imparatorluğu M.Ö. dördüncü yüzyılın ikinci yarısında Büyük İskender tarafından zapt edildikten sonra, Zerdüşt dini keskin bir inişe geçti. Ancak, zaman içinde Persler siyasi bağımsızlıklarım yeniden kazandılar, Helen etkisi azaldı ve Zerdüştlükte bir canlanma oldu. Sasani hanedanının hüküm sürdüğü dönemde (yaklaşık M.S. 226-651) Zerdüştlük Pers devletinin resmi dini olarak benimsendi.

M.S. yedinci yüzyıldaki Arap istilasından sonra Pers nüfusunun çoğunluğu zaman içinde İslamiyet'e dönmüştü. (Bu dönüş, Müslümanların eski dine hoşgörüyle yaklaşmalarına karşın, zaman zaman da zor kullanarak olmuştur). Zerdüşt olarak kalanlar onuncu yüzyıl dolaylarında İran körfezindeki Hürmüz adasın kaçtılar. Hürmüz adasına sığınanların kendileri ya da torunları daha sonra Hindistan'a giderek burada küçük bir koloni oluşturdular. Hindular bu koloninin üyelerini Pers soyundan geliyor olmalarından dolayı "Parsi" olarak adlandırdılar. Bugün Hindistan'da çoğu Bombay'da ya da yakınlarında oldukça refah içinde yaşayan bir topluluk oluşturan yüz binden fazla Parsi bulunmaktadır. Zerdüşt lük İran'da hiçbir zaman tamamen sona ermemiştir, ancak bu ülke de yalnızca yirmi bin kadar müridi kalmıştır.

Günümüzde dünya üzerinde Mormonlardan ya da Hıristiyan "Scientists" tarikatı mensuplarından daha az sayıda Zerdüşt yaşamaktadır. Ama Mormonizm ve Hıristiyan "Scientists" tarikatlarının kökenleri daha yakın bir geçmişe dayanmaktadır ve tarih boyunca Zerdüştlüğe inananların toplam sayısı bu görüşlerin müritlerinin sayısından çok daha fazla olmuştur. Bu kitapta Joseph Smith ve Mary Baker Eddy'ye yer verilmeyip de Zerdüşt'e verilmesinin belli başlı nedeni budur.

Dahası, Zerdüştlük teolojisi Yahudilik ve Hıristiyanlık gibi başka dinleri de etkilemiştir. Zerdüşt dininin Manihaizm üzerindeki etkisi Yahudilik ve Hıristiyanlıkta olduğundan daha da fazladır. Zerdüşt düşüncesindeki iyi ve kötü ruhlar savaşını karmaşık ve dayatmacı bir teolojiye dönüştüren Mani tarafından kurulmuş bu din, şu anda tamamen yok olmasına rağmen bir süre belli başlı dünya dinlerinden biriydi.

Zerdüştlük günümüzde hâlâ yaşamakta olan en eski dinlerden biri olmasına karşın, bir dünya, dini olmaktan çok bölgesel bir din özelliğine sahiptir. Dolayısıyla önemi; Budizm, Hıristiyanlık ve İslam gibi dinlerle karşılaştırılamaz.

Kaynak: Michael H. Hart, Dünya Tarihine Yön Veren En Etkin 100, Neden Kitap Yayıncılık, İstanbul, 2008, s. 435-437.

 Yazının pdfisi için tıklayınız.

Yorumlar